Shakespeare // Othello

O, beni başımdan geçen tehlikeler için sevdi,
Ben de onu, anlattıklarıma acıdı diye. (Sayfa 41)

1571 İnebahtı Deniz Savaşı, Osmanlıların yenilgisi ile sonuçlanır. Haçlı donanmasının zaferi esnasında Cervantes'in de elinden ve göğsünden yaralandığı bilinir. Yükselme dönemi Osmanlısının kayıp yaşadığı bu savaş periyodunu konu alır Shakespeare'in Othello adlı eseri. Konuya ve Türklere fazla değinilmese de o dönem Avrupasını saran Türk korkusu eserde hissedilir.

Othello, Venedik donanmasının Mağripli, zenci ve aynı zamanda güçlü bir komutanıdır. Toplumsal beklentilerin aksine aralarındaki sınıf, ırk ve yaş farkını hesaba katmadan Venedikli bir soylu Brabantio’nun güzel kızı Desdemona ile Othello gizlice evlenir.

Othello'nun kötü yürekli sancak çavuşu Iago, ortalığı karıştıracaktır. Othello'nun dürüst yaveri Cassio'nun terfi ettirilmesine tahammül edemeyen Iago, çıkar ve nefret temelli anlık planlar yapar. Venedikli saf bir bey olan Rodrigo'nun Desdemona'ya olan aşkını kullanarak bir kıskançlık destanı üretir ve trajik bir sonu hazırlar, beklemediği halde.

Başlangıçta Othello kusursuz bir güçle sunulur. Savaşçı, ağzı güzel söz üretemeyen ama dürüst biri. Desdemona, onu sever. Sebebi de şudur Othello'ya göre:

O, beni başımdan geçen tehlikeler için sevdi,
Ben de onu, anlattıklarıma acıdı diye. (Sayfa 41)

Iago'nun usta bir gözlemci, plancı olduğunu belirtmek gerekir. Bu durum, eserin bütününde Iago'nun

söz adedinin fazlalığı ile de açıklanabilir. Eserin kötü kahramanı Iago'dur. Othello, silik bir kahramandır. Iago, Othello'nun ve öykünün kaderini çizmiş, trajediyi canlandırmıştır. Othello ile Desdemona'nın aşklarını "Başlangıcı birdenbire olanın sonu da çabuk gelir." (Sayfa 49) diyerek kötülemiş ve kuşkunun tohumlarını ekmiştir.

--------------------

Othello, dönemin egemen anlayışı haline gelen güç ve para karşısında dürüstlüğün kaybedişinin hüzünlü bir belgesidir. Othello, bir yitiriş, unutuş belgeselidir.

-------------------

Kendi karısı Emilia'nın bile Mağripli ile yatmış olabileceğini düşünen (Sayfa 65)  Iago'nun ruh hali ve kadına bakışı şu cümlelerinde örtülüdür sanki:

Hem güzel, hem akıllıysa bir kadın, bilir
Güzelliği kullanılmak, aklı kullanmak içindir. (Sayfa 58)

Dönemin kadın-erkek ilişkilerine sinen hava da buna benzerdir, Emilia'nın deyişiyle:

Öyle bir iki yıl yetmez tanımak için bir erkeği,
Onlar yalnız mide, bizse yalnız yemeğiz,
Karınları açken tıka basa yerler bizi,
Ama bir de doydular mı kusup atarlar.  (Sayfa 120)

Alıkça bir bilgisizlik içindedir Iago. Dönemin kötü yüzüdür. Cassio'nun terfi edilmemesi için onu bir kavganın içine sokacak ve onunla Othello'nun arasını açacaktır. Bu sayede hem ondan kurtulacak, hem de Othello'nun yuvasına nifak tohumları serpecektir. Othello, bu tuzağa düşer. Savaşçı ruhu, sinsilikten uzaktır. Cassio da öyle, ama boşa:

Hey koca Tanrım! Biz insanlar, ağızlarımızın içine düşman sokuyoruz, kapıp kaçsınlar diye akıllarımızı! Neşe, eğlence, coşkunluk, taşkınlık ile birer hayvan olup çıkıyoruz! (Sayfa 79)

Diğerlerine daima bir dost, akıl eri olarak görünür namuslu (!) Iago. Hakikaten tespitleri başarılı ve bilgelikle doludur ama kullanış şeklidir kusurlu olan.

--------------------

Othello'nun Desdemona'ya hediye ettiği işlemeli mendili Cassio'nun odasına koyarak ihanet havasını oluşturmayı başarır hain Iago. Mendil, eser içinde dönüştürücü bir nesne görevi görür. Mendile yüklenen "sadakat ve iffet" mendil el değiştirdikçe derece derece tükenir:

Soyulan insan, ne çalındığını fark etmemişse,
Kimse de ona söylememişse, soyulmamış demektir. (Sayfa 107)

------------------------

Sorgulama ve tükeniş şiddetlenir:

Othello: Orospu değil misin?
Desdemona: Dinim hakkı için, hayır!
Eğer kendimi kirli, haram ellerden
Efendim için korumak orospuluk değilse,
Ben de değilim.
Othello: Ne, orospu değil misin?
Desdemona: Ruhumun kurtuluşu üzerine yemin ederim ki, hayır.
Othello: Nasıl olur?
Desdemona: Tanrım, sen bizi bağışla! (Sayfa 146-147)

Desdemona'nın edilgen ve kabullenici karakteri eser boyunca şaşırtıcı biçimde sürer. Temiz ve kutsal bir bağlılığı barındıran Desdemona, şiddet ve küfür anlarında bile sakin kalır, çıldırmaz. Kabullenir, kanıksar, benimser. Azize gibi görünür.

Öykü içerisinde öne çıkmayan ama öyküyü sonlandıran, zinciri çözen kişi Emilia olur ve şöyle ölür:

Taş yürekli Mağripli!
Doğruyu söyledim, içim rahat gidiyorum.
İçimdekileri söyledim, ölüyorum... ölüyorum. (Sayfa 185)

Şaşırtıcı son, pek de değil aslında ama, Othello'nun arzusu ile yer alır:

Ben de üzülmedim buna; yaşamanı isterdim,
Çünkü benim için mutluluk ölümdür. (Sayfa 188)


------------------------------------

Aldatılmıştır Othello. İhanete uğradığına inandırılmış, dolduruşa getirilmiş, soğukkanlılıktan koparılmıştır. Othello, bir başkasıdır. Batılı değildir asla. Diğeridir. Ötelenendir. Iago, istediğini elde edememiş ama neşeyi bitirmiştir. Dürüstlük geçer akçe değildir artık Othello'dan sonra. Dürüstlük bir erdeme evrilmiş; umut devrilmiş; nice işler çevrilmiştir. Susan ve göğüs geren saf yürekli Desdemonalar da çürüyüp gitmiştir. Cassiolar savrulmuş, gözü kara aşık Rodrigolar bitmiştir. Yoktur artık yoktur. Nice hain tuzaklar büyüye büyüye çoğalmıştır. Savaşlar mertliğe açılmıştır. Bir çukur kazılmıştır ve içine atılmıştır: Sakinlik, akıl, dürüstlük, takdir.

-----------------------------------


William Shakespeare
Othello
202 Sayfa
Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları
E-Kitap